امروز: پنجشنبه 9 فروردین 1403
دسته بندی محصولات
بخش همکاران
لینک دوستان
بلوک کد اختصاصی

بررسی تاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دین

بررسی تاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دین دسته: معارف اسلامی
بازدید: 61 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 16 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 28

تعاریف مختلفی از دیدگاه علوم اجتماعی از دین ارائه شده است كه برخی از مهمترین آنها در اینجا ذكر می شوند 1 دین عبارت است از باور به موجودات معنوی (Reading 1977175) 2 دین یعنی تلاش و جستجو كردن برای كمك گرفتن از ارواح از طریق عبادت (فریزر) (Reading 1977175)

قیمت فایل فقط 16,900 تومان

خرید

تعریف دین

تعاریف مختلفی از دیدگاه علوم اجتماعی از دین ارائه شده است كه برخی از مهمترین آنها در اینجا ذكر می شوند:

1. دین عبارت است از باور به موجودات معنوی (Reading 1977:175).

2. دین یعنی تلاش و جستجو كردن برای كمك گرفتن از ارواح از طریق عبادت (فریزر) (Reading 1977:175).

3. دین عبارت است از مجموعه ای از اعمال و باورهای مربوط به ماوراء الطبیعه كه به خودی خود هدف هستند (مالینوفسكی) (Reading 1977:175).

4. دین ایدئولوژی ماوراء الطبیعه است (پدینگتون) (Reading 1977:175).

5. دین یك نظام یكپارچه از عقاید و اعمالی است كه به اشیای مقدس مربوط می شوند، یعنی اشیای متمایز و ممنوع، عقاید و اعمالی كه همه كسانی را كه به آن وفادارند، در یك اجتماع اخلاقی به نام كلیسا، متحد می سازند (دوركیم) (بختیاری و حسامی، 113:1382).

6. دین عبارت است از روابط انسان ها با نیروهای فوق طبیعی كه شكل دعا، قربانی و عبادت به خود می گیرند (وبر) (بختیاری و حسامی، 208:1382).

7. دین نظامی از نمادهاست كه می كوشد خلقیات و انگیزش های قوی، فراگیر و پویا در انسان ایجاد كند. این كار با تنظیم و جهت دادن به تصورات و ذهنیت ها درباره نظام حاكم بر هستی و پوشش دادن این تصورات و ذهنیت ها با هاله ای از حقیقت و واقعیت به گونه ای كه فقط خلقیات و انگیزش ها، واقعیت و حقیقت جلوه كند (گیدنز) (بختیاری و حسامی، 250:1382).

8. دین عبارت است از نظام هایی درباره اعتقاد، عمل و سازمان كه جلوه ای اخلاقی را در رفتار پیروان شكل می دهند (گولدوكولب، 427:1382).

9. دین مجموعه ای از مراسم تبعید شده عقلی به وسیله افسانه است كه نیروهای ماوراء الطبیعه را برای مقاصدی مانند ایجاد یا ممانعت از تغییر حالت در انسان و طبیعت بسیج می‌كند (عسگری خانقاه و كمالی،477:1380-476).

10. دین عبارت است از نظامی از باورها و اعمال كه به وسیله آن گروهی از افراد به تفسیر كردن و دادن پاسخ به آن چیزهایی می پردارند كه آنها را فوق طبیعی و مقدس احساس می‌كنند (Horton, Hunt, 1984:265).

11. دین می تواند به عنوان: اعتقاد به امر فراطبیعی؛ ایدئولوژی؛ نظام های اعتقادی و مجموعه ای از مناسك در نظر گرفته می شود (بیتس، پلاگ، 671-677:1375).

12. دین از نظر لغوی، واژه ای است عربی و معنای فارسی آن آیین، كیش، راه و روش است. جمع آن ادیان است (فرهنگ معین، 1597:1381).

معادل انگلیسی آن (Religion) است. این لفظ معمولا از فعل لاتین (religere) مشتق شده و به معنای اجرای وظیفه، حرمت، نیروهای برتر و تفكر عمیق است. اسم وابسته به این فعل، (religio) دلالت دارد هم به موضوع این گونه شیفتگی درونی و هم به غایت فعالیتی كه با آن ملازم است. فعل لاتینی جدیدتر دیگری یعنی (religare) را ریشه این اصطلاح ذكر كرده اند كه بر پیوند دلالت دارد (گولد، كولب، 427:1376).

نگاهی نسبتاً دقیق به تعاریف ذكر شده نشان می دهد كه آنچه به عنوان عناصر اساسی و با اهمیت در تعریف دین لازم است مورد توجه قرار گیرد، عبارتند از: باورها، اعمال و سازمان. این سه عنصر به شكل مشخص در تعاریف دوركیم و گولد و كولب از دین آمده است.

تعریف جامعه شناسی دین

جامعه شناسی شاخه ای از علوم اجتماعی است كه به مطالعه پدیده های اجتماعی یا واقعیت‌های اجتماعی در جوامع متحول و پیچیده می پردازد. جامعه شناسی در آغاز بر اساس الگوی علوم طبیعی شكل گرفته بود و در واقع نوعی فیزیك اجتماعی بود كه در مطالعه پدیده های اجتماعی به دنبال كشف قانون مندی های طبیعی این پدیده ها بود و بر روی های عینی و شناخت خصوصیات ظاهری و خارجی پدیده ها تأكید می نمود و هدفش به دست آوردن شناخت عینی و به دور از داوری های ارزشی و بیطرفانه بود.

برخی ویژگی های پدیده های انسانی نظیر آگاهی،‌ اراده مند بودن، داشتن ذهنیت، قصد و نیت و معنا و تأثیر آنها بر روش شناخت پدیده های انسانی باعث به وجود آمدن بینشی دیگر در علوم انسانی شد كه به جای شناخت خصوصیات ظاهری پدیده ها به روش عینی بر شناخت معانی پدیده ها به روش های درونی، ذهنی و همدلانه تأكید می نمود و به جای آنكه به دنبال تبیین پدیده های انسانی بود و به جامعه شناسی تفهمی و یا تفسیری و یا هرمنوتیكی معروف گشت.

جامعه شناسی دینی (The sociology of religion) یكی از شاخه های جامعه شناسی است كه در هر دو نحله اثبات گرا و تفهم گرا گسترش یافته است. هم دوركیم و هواداران او به دنبال مطالعه جدی پدیده های دینی از دیدگاه جامعه شناسی بوده اند و هم «وبر» و طرفداران او رفتارهای دینی را از منظر جامعه شناسی پژوهش نموده اند. اگر گفته ریمون آرون، جامعه شناس فرانسوی، را بپذیریم كه به تعداد جامعه شناسان می تواند تعریف جامعه شناسی وجود داشته باشد؛ می توان گفت كه به تعداد جامعه شناسان دینی، تعریف جامعه شناسی دین وجود دارد. در اینجا نمونه هایی از تعریف های جامعه شناسی دین ذكر می شوند:

1. جامعه شناسی دینی شاخه ای از جامعه شناسی است كه به مطالعه دین با عنوان واقعیت‌های اجتماعی یا پدیده های اجتمااعی می پردازد. واقعیت های اجتماعی دارای سه ویژگی عمومی بودن، خارجی بودن و الزام آور بودن هستند.

2. جامعه شناسی دینی به عنوان شاخه ای از جامعه شناسی است كه به مطالعه دین به عنوان یك نهاد اجتماعی می پردازد و تعامل آن را با سایر نهادهای اجتماعی مورد تأكید قرار می‌دهد. می دانیم كه از دیدگاه جامعه شناسان پنج نهاد اجتماعی اولیه و اساسی در همه جوامع وجود دارد كه جوامع بدون حضور آنها نمی توانند ادامه حیات بدهند. این پنج نهاد اجتماعی عبارتند از: خانواده، آموزش و پرورش، اقتصاد، حكومت و دین.

3. جامعه شناسی دینی مطالعه دین در بستر و زمینه اجتماعی خود است (Hogo, 19??:175)

4. جامعه شناسی دینی به مطالعه جوهر پدیده دینی نمی پردازد، بلكه رفتارهای دینی كه با تكیه بر پاره ای از تجربیات خاص و تصورات اهداف معین صورت می گیرند، مورد بررسی قرار می دهد. بنابراین رفتار معنادار انسان دینی مورد اعتنای جامعه شناسی دینی است. در جامعه شناسی دینی از ارزش های مربوط به اصول خداشناسی یا فلسفه های دینی و یا از مشروعیت اعتقاد به جهان آخرت بحث نمی شود، بلكه فقط رفتار دینی به عنوان رفتار انسان خاكی به مقتضای هدف معمولی مورد مطالعه قرار می گیرد (فروند، 188:1362-187).

 5. جامعه شناسی دینی مطالعه دین از منظر گروه های اجتماعی، تعاملات اجتماعی، نهادهای اجتماعی، ساختارهای اجتماعی، بستر تاریخی- اجتماعی، تأثیرپذیری از محیط اجتماعی، مقاومت در برابر نیروهای اجتماعی، سازه های اجتماعی واقعیت، آشكارسازی و رویكرد انتقادی است (زاكرمن، 73:1383-53).

6. جامعه شناسی كلاسیك دینی عمدتاً به دو موضوع مهم و گسترده پرداخته است: اول؛ آنگه چگونه دین در حفظ نظم اجتماعی مشاركت دارد و سهم ایفا می كند. دوم؛ آنكه چه رابطه ای بین دین و نظام سرمایه داری وجود دارد (Abercrombie, et al.,1984:206).

اگر به تعاریف ذكر شده از جامعه شناسی دینی توجه شود، می توان این تعاریف را در دو دسته نهادگرا و كنش گرا طبقه بندی نمود. رویكرد اثبات گرایانه و نهادگرایانه در مطالعات جامعه شناسی دینی به شكل جدی با دوركیم آغاز می شود. لازم به ذكر است كه اگوست كنت نیز در پویایی شناسی اجتماعی خود و به ویژه در مبحث قانون مراحل سه گانه، دیدگاه جامعه شناختی خود را درباره دین كه همانا دیدگاه اثبات گرایانه و تحول گرایانه است ذكر نموده است. رویكرد دوم یا رویكرد كنش گرا به پیشگامی ماكس وبر مطرح شده است. وبر جامعه شناسی را علم مطالعه كنش های اجتماعی معنادار می داند و بنیانگذار جامعه شناسی تفهمی است. در مطالعه كنش گرایانه از دین بر معنای رفتارهای دینی تأكید می شود كه باید با همدلی و تجربه زیسته شناخته شود و یا به عبارت دقیق تر فهمیده شود. این تفهم یا فهم همدلانه باید در مرحله بعد تبیین گردد. به همین جهت رویكرد وبر در مطالعات جامعه شناختی دین تنها تفهمی یا تفسیری نیست بلكه تفهم تبیینی است.

تاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دین

مطالعات اولیه جامعه شناختی درباره دین از نظر روش شناختی دارای سه ویژگی تحول گرایانه، اثبات گرایانه و روان شناختی است. این خصوصیات را می توان در آثار كنت، تایلور و اسپنسر مشاهده كرد. در جامعه شناسی اگوست كنت یكی از مفاهیم اساسی به اصطلاح قانون مراحل سه گانه بود كه بر اساس آن اندیشه بشری به شكل تاریخی و ضروری از مرحله ربانی و متافیزیك گذشته و به مرحله اثباتی رسیده است.

در آثار تایلور (فرهنگ ابتدایی) و اسپنسر (اصول جامعه شناسی) توضیحات دقیق تری درباره مراحل تحول دین و به ویژه منشأ دین به چشم می خورد. به باور تایلور و اسپنسر [پذیرش] روح ویژگی اصلی اعتقاد دینی است و ایده روح از تفسیر ناصحیح رؤیا و مرگ به دست آمده است.

این دو اندیشمند نیز مانند كنت پدیده های دینی را بر اساس تمایلات روان شناختی، خطاهای فكری و شرایط زندگی اجتماعی توضیح می دادند. در قرن نوزدهم، دانشمندان دیگر به ویژه كارل ماكس و جیمز فریزر نیز در مطالعه دین رویكرد مشابهی داشتند.

رویكرد دیگری در مطالعه دین وجود دارد كه توسط امیل دوركیم در كتاب صور بنیانی حیات دینی مطرح شده است. هر چند این نگاه قبلاً توسط فوتسل دوكلانژ (معلم دوركیم) مطرح شده بوده است. از دیدگاه دوركیم در همه جوامع تمایزی بین امر مقدس و نامقدس وجود دارد. او بیان می دارد كه دین، نظامی یكپارچه از باورها و اعمال در ارتباط با امور مقدس است، اموری كه متمایز و ممنوع هستند، این باورها و اعمال گروندگان به آنها را در اجتماع، واحدی كه كلیسا نامیده می شود، با هم متحد می سازد. در نظریه دور كیم جنبه‌های اجتماعی دین بیشتر مورد تأكید است. از نظر دوركیم كاركرد مناسك مذهبی تأیید برتری اخلاقی جامعه بر اعضای آن و همچنین حفظ همبستگی اجتماعی است.

تأكید دوركیم بر مناسك به جای باورها، انسان شناسان بعدی را وادار نمود تا پژوهش های كاركردگرایانه درباره دین انجام دهند. پژوهش های مالینوسكی در مقاله «جادو، علم و دین» و دیگر مقالاتش (1948) و رادكلیف براون در «ساكنان جزایر آندومان» (1922) نشان داد كه چگونه امور مذهبی در جوامع ساده و ابتدایی به حفظ انسجام اجتماعی و نظارت جامعه بر رفتار افراد كمك می كند.

در رابطه با جوامع متمدن و پیشرفته، نظریه دوركیم درباره كاركردهای دین كمتر راهگشاست. چون دین بیش از آنكه عامل وحدت باشد، می تواند نقش اختلاف برانگیز داشته باشد. از طرف دیگر در جوامع متمدن باورها و آیین ها مهم تر از مناسك هستند. این تغییر توجه باعث شد كه هابهاوس به بررسی اثر پیشرفت فكری بر نهادهای اجتماعی بپردازد و توجه خاصی به ایده های اخلاقی بنماید. بر این اساس، وی در اثر مهمش به نام «اخلاق در تحول» كه در سال 1907 منتشر شده است به كدهای اخلاقی مهم ترین ادیان و به ویژه مسیحیت می پردازد. این كدها به مثابه آیین مورد بررسی قرار می گیرند و به شكلی اساساً فلسفی تحلیل می شوند و ارتباط این كدها با رفتار اجتماعی به شكلی بسیار كلی مورد توجه هستند.

ماكس وبر نیز عمیقاً تحت تأثیر دلالت های اجتماعی باورهای دینی قرار داشت و رویكردش از برخی جهات متفاوت از رویكرد هابهاوس بود. اولاً، آنكه طرح نظری وبر درباره دین تحول گرایانه نبود. ثانیاً، وی اساساً علاقمند به یك جنبه از اخلاق دینی یعنی پیوند اخلاق دینی با نظام اقتصادی بود و آن را از دو جنبه، نخست تأثیر آیین دینی خاص بر روی رفتار اقتصادی و دیگر رابطه بین جایگاه گروه ها در نظام اقتصادی و انواع باورهای دینی بررسی نمود. چنین است كه آثار وب، دوركیم و دیگران به مطالعه جامعه شناختی از دین شكل دادند.

در آمریكا، یعنی جایی كه برخلاف جریان شكل گرفته در اروپا، باورها و اعمال دینی رو به فزونی و شركت در مراسم كلیسایی در سطح بالاست، البته با تفاوت های ناچیزی كه بین طبقات اجتماعی وجود دارد. «هربرگ» در كتاب كاتولیك، پروتستان و یهود (1955) و دمارت در كتاب «طبقه اجتماعی در آمریكای پروتستان» (1965) كوشش نمودند كه مفهوم همبستگی اجتماعی دوركیم را به كارگیرند و از طرف دیگر فرضیه وبری بنیان های اجتماعی وفاداری فرقه ای را گسترش دهند (Mitchell,1981:214-216).

قیمت فایل فقط 16,900 تومان

خرید

برچسب ها : تعریف دین , تاریخچه جامعه شناسی دین یا مطالعات جامعه شناختی دین , دیدگاه علوم اجتماعی از دین

نظرات کاربران در مورد این کالا
تا کنون هیچ نظری درباره این کالا ثبت نگردیده است.
ارسال نظر